Groente van de maand SEPTEMBER

Door: Merel Hermans

Deze bladeren horen bij de zoete aardappel. Lekkere recepten vind je onderaan dit artikel.

Nomen est omen

De zoete aardappel is geen familie van de aardappel, zoals de naam wellicht doet vermoeden, maar behoort tot de windefamilie. Het merendeel van de leden van de windefamilie vind je in warmere streken, toch komen er van origine ook drie soorten van deze familie in Nederland voor; de haagwinde, de akkerwinde en de zeewinde¹. De eerste kent men wel onder de naam pispotje, de Vlaamse bijnaam is lieflijker: onze-lieve-vrouwe-glazeke en aan deze naam zit een mooie legende vast².

De zoete aardappel is het enige voedselgewas van waarde uit de windefamilie. Veel van de soorten uit deze familie zijn giftig. De zoete aardappel draagt de Latijnse naam Ipomoea batatas. Ipomoea komt van het Griekse woord ‘ips’, hetgeen ‘houtworm’ betekent, en van het Griekse woord ‘hómoios’, hetgeen ‘lijken op’ betekent. De combinatie van deze woorden verwijst naar de rankende eigenschappen van de plant³. Batatas komt waarschijnlijk uit het arawakan, een taalfamilie die zich ontwikkelde onder de oorspronkelijke bevolking van Zuid-Amerika⁴.

De zoete aardappel wordt over de hele wereld gegeten, maar komt van oorsprong uit tropisch Zuid-Amerika. De verspreiding van de zoete aardappel begon waarschijnlijk al voordat Columbus Amerika bereikte, toen de Polynesiërs stekjes van de zoete aardappel in hun kano’s van Ecuador naar eilanden in de Stille Zuidzee brachten^5,6. Na het bezoek van Columbus aan Amerika werd de plant snel over de hele wereld verspreid en momenteel staat de plant op de zevende plaats van belangrijkste voedselgewassen in de wereld⁷. De plant, of preciezer de bloem, werd in het verleden ook gebruikt om op een discrete manier gevoelens over te brengen. In de Victoriaanse tijd, van 1837 tot 1901, werden veel bloemen voor dit doel gebruikt. De bloemen van de zoete aardappel stonden voor verbintenis; ze zeggen tegen de ontvanger van de bloemen: ‘ik verbind me met jou’^8,9.

Morning glory

Het geslacht Ipomoea bestaat vooral uit plantensoorten die met behulp van ranken kunnen klimmen, zo ook de zoete aardappel. Het is een lage klimplant die de bodem bedekt.

Sommige variëteiten bloeien met trompetvormige bloemen in de kleuren wit tot violetblauw. De bloemen openen met het ochtengloren en zijn meestal uitgebloeid tegen het middaguur. In het Engels heet de windefamilie dan ook de ‘morning glory’ familie.

De knol die wij kennen als de zoete aardappel is een verdikking van de wortel. Velen zullen de oranje knol wel kennen, maar er zijn ook witte, robijnrode en paarse variëteiten. De planten zijn eenjarig en niet winterhard. Ze groeien zowel in de zon als in halfschaduw en houden van een vochtige bodem¹⁰. De bodemtemperatuur moet minimaal 15,5 graden Celsius bedragen voor je ze kunt planten. Zet ze dan in verhoogde bedden van minimaal 15 cm en vul de grond aan met compost. Laat dertig centimeter tussen de planten. Mest de planten een maand na het planten nog een keer bij met een organische mest. Wied goed en geef voldoende water voor een rijke oogst¹¹!

Waarschuwingssignalen

Aangezien de zoete aardappel met zijn ranken over de grond groeit, zorgt ze voor minder erosie, houdt ze vocht vast en laat ze minder onkruid toe. Alhoewel, bij Herenboerderij Ulingshof hebben we onlangs toch flink moeten zoeken naar de zoete aardappel tussen allerlei andere plantjes die heel graag op dezelfde plek vertoefden…!

Oogsten kan wanneer de ranken geel worden en moet in ieder geval gebeuren vóór de eerste vorst. In onze contreien heeft de plant (nog) weinig last van plagen en ziekten, waarschijnlijk omdat ze pas recentelijk is geïntroduceerd¹².

In Azië wordt ze veel gecultiveerd en daar zijn variëteiten ontstaan die vluchtige stoffen aanmaken zodra er bepaalde rupsen aan ze knagen. Deze waarschuwingssignalen zorgen er op hun beurt voor dat de plant zelf en de planten in de nabije omgeving een eiwit genaamd sporamine produceren dat de spijsvertering in de rupsen remt. De rupsen voelen zich daardoor ziek en houden op met het eten van deze zoete aardappelplanten.

Gelukkig zorgt verwarmen ervoor dat dit eiwit zijn werk niet meer kan doen, anders zouden wij ook ziek worden van het eten van de zoete aardappel¹³.

Prebiotica

Zoete aardappelknollen zitten vol met vitamines, vezels en antioxidanten zoals caroteen. Ze zijn van nature zoet, maar hebben minder invloed op de bloedsuikerspiegel dan de gewone aardappel¹⁴. Ze bevatten voedingsvezels die in de dunne darm niet kunnen worden verteerd of opgenomen. In de dikke darm stimuleren deze vezels, zogenaamde prebiotica, de groei van onder andere Bifidobacteriën en bepaalde melkzuurbacteriën, die op hun beurt effect hebben op het gevoel van verzadiging¹⁵. De bladeren kunnen bereid worden zoals spinazie. Het eten ervan vertraagd, met eenzelfde potentie als groene thee en polyfenolen uit druiven, de vorming van gevaarlijk cholesterol¹⁶.

Recepten

Zoete aardappel chili (6p)¹⁷

Ingrediënten: * 1 ui * 1 grote zoete aardappel * 2 teentjes knoflook * 1 rode paprika * 400 g tomatenblokjes * 400 g zwarte bonen * 400 g kidneybonen * 1 tl komijn * 1 tl paprikapoeder * 1/2 tl chilipoeder * 250 ml groentebouillon * 1 el olijfolie

Schil de zoete aardappel en snijd in blokjes. Snijd de ui, knoflook en paprika fijn. Verhit de olijfolie in een pan en fruit de ui en knoflook. Voeg de paprika en zoete aardappel toe en bak kort mee. Roer de komijn, paprikapoeder en chilipoeder door de groenten. Voeg de tomatenblokjes en groentebouillon toe. Laat 20 minuten zachtjes koken. Spoel de bonen af en voeg ze toe aan de pan. Laat nog 5 minuten pruttelen. Serveer de chili met zilvervliesrijst, volkoren wraps of tortilla chips.

Chocolademelk met zoete aardappel (2p)¹⁸

Ingrediënten: 1 zoete aardappel * 160 g pure chocolade * 700 ml (plantaardige) melk * 1 tl vanillepasta of -extract

Verwarm de oven voor op 200°C. Wikkel de zoete aardappel in aluminiumfolie of in een milieuvriendelijker alternatief zoals siliconenvrij en ongebleekt composteerbaar bakpapier. Prik hier met een mes of vork een aantal gaatjes in en pof de zoete aardappel 45 minuten in de oven. Verwarm de melk, maar laat het niet koken. Breek de chocolade in stukken en voeg dit al roerend toe aan de melk. Laat het smelten en blijf roeren, zodat de chocolade niet aanbrandt. Voeg vervolgens wat vanillepasta of -extract toe en roer. Haal de gepofte zoete aardappel uit de oven. Verwijder de schil, snijd klein en leg in de pan met het chocolademelkmengsel. Pureer met een staafmixer, totdat het een mooi dik en glad geheel is. Verdeel de warme chocolademelk over twee glazen.

Referenties

1 Nederlandse oecologische flora – wilde planten en hun relaties 3 Weede et al., 1988 ISBN 9063010214
2 www.natuurverhalen.nl/2017//04/16/waarom-de-haagwinde-onze-lieve-vrouwe-glazeke-wordt-genoemd-022/
3 https://en.wikipedia.org/wiki/Ipomoea
4 https://www.merrittruhlen.com/words-borrowed-from-american-indian-native-languages.html
5 https://www.npr.org/sections/thesalt/2013/01/22/169980441/how-the-sweet-potato-crossed-the-pacific-before-columbus
6 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305440307000805
7 https://beweegt.velt.nu/brugge/6789/zoeteaardappelofbataat
8 https://folkloreofplants.blog/2023/10/20/sweet-potato/
9 www.agra-wool.nl/blogs/floriografie-de-verborgen-bloementaal-uitgelegd/
10 https://www.tuinadvies.nl/plantengids/9177/ipomoea-batatas
11Moestuinen voor dummies door Charlie Nardozzi, 2024 ISBN 9789045358727
12 https://edepot.wur.nl/442972
13 https://www.science.org/content/article/sweet-potato-can-warn-neighbors-insect-attacks
14 https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10378973/
15 https://pharmacia.pensoft.net/article/108922/
16 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21562639/
17 https://www.lekkerensimpel.com/vegetarische-chili-met-zoete-aardappel/
18 https://miljuschka.nl/de-dikste-warme-chocolademelk/