Groente van de maand september, door Merel Hermans

Dit is een foto van de snijbiet (boven de stengels, onder de bladeren). Tot dezelfde soort behoren de rode, de gele en de chioggia biet. Allen zijn onderdeel van de Amarantenfamilie, een plantenfamilie die veel meer leden in de tropische regionen kent dan in onze gematigde regio¹.

Nomen est omen

Het is onduidelijk waar het woord Beta voor de biet vandaan komt. Sommigen vermoeden dat het woord van Keltische origine is, anderen denken dat het van de Griekse letter b komt, omdat de vorm van de knol op deze letter zou lijken². Het woord vulgaris zijn we al eerder tegengekomen toen we het in juli op deze website hadden over venkel; het betekent ‘gewoon’. De bieten, zoals hierboven genoemd, stammen af van de strandbiet (Beta vulgaris subsp. maritima) die van oorsprong gevonden wordt op kwelders langs de kusten van Europa, Noord-Afrika en Zuid-Azië. De zee zorgt hier voor een voortdurende aanvoer van voedingsstoffen. Toch zijn deze kwelders ook uitdagende plekken om te overleven vanwege het hoge zoutgehalte. Momenteel wordt er onderzoek gedaan naar hoe de strandbiet zich hieraan heeft aangepast³ om zodoende ook onze huidige voedingsgewassen beter te kunnen aanpassen aan het zoute water dat als gevolg van bodemdaling en zeespiegelstijging steeds verder kustgebieden intrekt en daardoor landbouw moeilijker maakt. Ook de suikerbiet is nauw verwant aan de (snij)bieten die wij eten. Omstreeks 1800 werd de suikerbiet in productie genomen, maar pas na de afschaffing van de slavernij, toen suikerriet te duur werd om suiker uit te winnen, ging men in Europa over op grootschaligere verbouw van suikerbieten⁴.

Bijna alle kleuren van de regenboog

De kleine bloemen van bietenplanten zijn tweeslachtig en staan bij elkaar in langgerekte aren. Bestuiving vindt plaats door de wind. Het bloeien gaat echter ten koste van de groei van de bieten zelf en daarom is het beter de aren meteen te verwijderen, ook om kruisbestuiving met andere variëteiten te voorkomen⁵. De wortel en/of stengelvoet zwelt op tot een knol. De snijbiet vormt echter geen knol, in plaats daarvan worden de stengel en het blad gegeten¹ (zie foto). De snijbietstengels zijn er in mooie kleuren van rood/roze tot oranje, geel en wit. De knollen zijn er in het geel, rood en wit/roze gestreept. De smaken van deze knollen verschillen van elkaar, waarbij de rode variant de meest aardse smaak heeft. Deze smaak wordt veroorzaakt door de organische verbinding met de naam geosmine. Over het algemeen wordt deze stof vooral gemaakt door bacteriën behorend tot de familie van de Actinomyceten die in aarde voorkomen, maar de rode biet zelf kan ook geosmine aanmaken⁶. Deze stof draagt bij aan de heerlijke geur die vrijkomt wanneer het regent na een langere droge periode. Sommige wetenschappers vermoeden dat mensen zo houden van deze geur omdat onze voorouders afhankelijk waren van regenachtig weer voor hun overleving⁷. Veel mensen houden overigens niet van de aardse smaak van bieten en daarom is het goed om te weten dat deze smaak geneutraliseerd kan worden door zuur, zoals toegevoegd azijn of citroensap.

Het kan haar geen biet schelen

Bieten worden weinig aangetast door ziekten of plagen. Soms kunnen ze last hebben van het bietenkevertje, de bietenvlieg of van de schimmel schurft. Een goede vruchtwisseling zou dit echter moeten voorkomen. Bespuiten met brandnetelgier kan ook helpen of het combineren met knoflook, uien, salie, hyssop, kattenkruid, munt of citroenmelisse⁸.

Bieten groeien het best wanneer het vochtig is en niet te warm. Een luchtige en vochtige grond zijn nodig voor een goede wortelvorming. Zaai de zaden dicht opeen; het kan zijn dat ze niet allemaal uitkomen. Dun later uit tot een plantafstand van 10 cm, zodat de knollen voldoende ruimte hebben om uit te kunnen groeien. Oogst ze zodra de knollen zo groot zijn als golfballen. Dit kun je goed zien omdat ze, zoals Mariken Heitman in haar boek De mierenkaravaan zo fraai beschrijft, “met hun morsige buik boven de broekband van de aarde piepen”.

Nitraten en nog zo veel meer

Bieten zijn rijk aan vitamines A, B-complex en C, allerlei mineralen, vezels, fenolen, antioxidanten, betalaïnen en nitraten⁹. De betalaïnen zijn een klasse van rode en gele pigmenten. Tot de rode pigmenten behoort betanine ofwel bietenrood dat in de rode biet zit en door de voedingsindustrie gebruikt wordt voor het kleuren van allerlei gerechten, zoals bijvoorbeeld aardbeienijs. Deze stof zorgt er bij veel mensen ook voor dat urine en ontlasting rood kleuren na het eten van een grote portie rode bieten. Gele bieten bevatten daarentegen gele pigmenten met de naam betaxanthinen. De betalaïnen functioneren als antioxidanten. De nitraten in bieten kunnen in ons lichaam worden omgezet in stikstofmonoxide, een gas dat van belang is om bloedvaten te doen verwijden en ons cardiovasculaire systeem goed te laten functioneren. Je zou echter wel erg veel bieten moeten eten om dit effect te kunnen waarnemen. De voedingsindustrie biedt daarom o.a. geconcentreerd bietensap aan voor duursporters⁹. Maar ook hier geldt: overdaad schaadt, dus eet vooral gevarieerd!

Recept: Bieten-chocoladecake

Ingrediënten

180 g bloem; 2 tl baking soda; snuf zout; 200 g suiker; 300 g bieten, gekookt; 50 g zeer pure (85% of meer) chocolade; 200 ml neutrale olie; 1 vanillestokje, alleen merg; 3 eieren

Bereiding

• Doe de gekookte bieten in de keukenmachine en voeg al draaiende de olie, de eieren, de chocolade en de vanille erbij tot het een gladde lichtbruine pap wordt.
• Meng in een kom de bloem, suiker en baking soda. Spatel hier de inhoud van de keukenmachine doorheen tot het een cakebeslag wordt.
• Giet over in een bakvorm en bak gedurende 30-40 minuten op 180°C. Test rond een half uur met een dikke naald of de kern van de cake nog nat is. Komt deze er droog uit dan is de cake klaar.
• NB: Je zou in plaats van bloem ook amandelmeel kunnen gebruiken, honing in plaats van suiker en een deel van de olie vervangen door boter.
  
  

Referenties

¹ Nederlandse oecologische flora – wilde planten en hun relaties deel 1 – E.J. Weeda et al. 1985 ISBN no. 90/6301/018/4

² https://en.wiktionary.org/wiki/beta#Latin

³ https://www.mdpi.com/2223-7747/10/9/1843 (droogte en zoutstress reponses)

⁴ https://nl.wikipedia.org/wiki/Suikerbiet

⁵ https://www.mooiemoestuin.nl/groenteteelt/wortelgewassen/kroot-rode-biet/

⁶ https://journals.ashs.org/hortsci/view/journals/hortsci/53/1/article-p67.xml

⁷ https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acs.jafc.4c01515

⁸ https://www.natuurlijk-vitaverda.nl/plagen-in-rodebieten-biologisch-bestrijden/

⁹ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7600128/

¹⁰ https://mergenmetz.nl/recepten/bieten-chocoladecake/